زیره گیوه کردی یا زیره کلاش

در ادامه به تشریح اصطلاحات و تعاریفی می‌پردازیم که در ساخت زیره گیوه کردی به کار می‌روند.

اصطلاحات و تعاريف در ساخت زیره گیوه کردی

گیوه: پای‌پوشی سنتی متشکل از زیره و رویه که با توجه به ویژگی‌های خاص هر منطقه تولید میشود.

جهت خرید بهترین گیوه‌های ریز بافت اورامان از لینک زیر اقدام فرمایید.

زیره پارچه‌ای گیوه: زیره‌ای متشکل از تکه‌های پارچه به هم کوبیده‌شده‌است. که پنج رشته چرم از میان آنها عبور داده‌ می‌شود. سر چرم‌ها با چک و سیاه میخ مهار میشوند. و پس از طی مراحل تکمیلی رویه را بر روی آن می‌بافند . گیوه زیره پارچه‌ای به نام‌های کلاش و گیوه اورامی نیز شناخته میشود.

رویه گیوه: به قسمتی از گیوه می گویند که با استفاده از نخ و سوزن بر روی زیره می‌بافند. شامل قسمتهای دور (گَر)، کوله‌گَر، رویه (دام و دامگر) و شیرازه است.

فتیله: به تکه‌های پارچه به هم‌کوبیده گفته‌ میشود. که از قرارگیری آن‌ها کنار یکدیگر زیره تشکیل میشود. هر فتیله متشکل از دو تکه پارچه به نام خشت و ناوخن است.

خشت: تکه پارچه برش‌خورده به ابعاد 13 در 6 سانتی‌متر که در قسمت بیرونی فتیله قرار میگیرد.

ناوخن: تکه پارچه برش‌خورده به ابعاد 13 در 5 سانتی‌متر که در قسمت داخلی فتیله و بر روی خشت قرار میگیرد.

قد: بخشی از زیره‌ی گیوه که حد فاصل پاشنه و سینه است. در قسمت گودی کف پا قرار میگیرد. معمولا محدوده قد زیره‌ی گیوه را با فتیله‌هایی با رنگ متفاوت مشخص میکنند.

تیرک: نوارهای چرمی (دوال)، که از داخل فتیله‌های زیره‌ی گیوه عبور داده‌می‌شوند. هر زیره شامل پنج تیرک است که از مسیرهای مشخصی در طول آن عبور میکند.

مواد اولیه

پارچه: برای تهیه فتیله‌ها باید از پارچه صد در صد پنبه‌ای با بافت متراکم و ضخامت متوسط استفاده شود تا هنگام درست کردن فتیله، حالت چسبندگی داشته باشد. پارچه‌هایی مانند متقال و چلوار، برای ساخت و تهیه زیره گیوه کردی مناسب‌تر هستند.
تذکر- توصیه می‌شود از پارچه‌های کارکرده و شسته‌شده برای این منظور استفاده‌ شود.

رنگ: در ساخت زیره گیوه کردی از پارچه سفید بدون رنگ (خود رنگ) و پارچه‌های به رنگ قرمز و آبی متناسب با سلیقه افراد استفاده می‌شود که معمولا برای جدا کردن قسمت‌های مختلف زیره کلاش (نوک، قد و پاشنه) تعدادی فتیله با رنگ متفاوت به کار میرود. رنگ مورد استفاده برای رنگ آمیزی پارچه باید مرغوب باشد تا در حین کار رنگ پس ندهد. در ساخت زیره پارچه‌ای گیوه به طور معمول ترکیبی از رنگ‌ها شامل (آبی- سفید)، (آبی- قرمز) و (قرمز- سفید) استفاده میشود.
نکته- برای رنگرزی پارچه بهتر است از رنگهای طبیعی گیاهی یا معدنی استفاده شود.

چرم: چرم مورد استفاده برای تیرک باید از پوست گاو نر تهیه شده‌باشد. و دارای ضخامت و استحکام مناسب باشد. برای تامین ضخامت و استحکام مورد نیاز چرم باید از پوست گاو غیر پرورشی که حداقل 3 سال عمر داشته باشد، استفاده کرد.

چَک: نرینه‌ی خشک و برش داده‌شده گاو که پس از طی فرآیند آماده‌سازی در قسمت پاشنه و نوک زیره گیوه استفاده می‌شود.

مواد چرب کننده: روغنی که از حرارت‌دادن چربی گاو یا بز به دست می‌آید. نوارهای چرمی هنگام کار به روغن جامدشده مالیده‌ میشوند. تا موقع چرمکشی از داخل فتیله‌ها حرکتی راحت و روان داشته باشند. از روغن برای چرب کردن ابزارهایی مانند کوله درفش و … نیز استفاده می‌شود.

يادآوري- مناسبترین ماده چرب کننده برای این منظور پرده دیافراگم بز (وَز) است.

میخ: سیاه میخ به شماره 1/2 که برای میخکوبی چک به کار میرود. در نوک و پاشنه استفاده میشود.

نخ (ريسمان): برای اتصال سوزن با چرم در هنگام چرم‌کشی استفاده می شود. هم‌چنین در هنگام پرگه‌ما‌دادن برای اتصال سوزن‌های پرگه‌ما با نخ پرگه‌ما استفاده میشود.

پرگه‌ما: نخ تابیده‌شده از موی بز که برای بخیه‌کاری دور زیره گیوه استفاده میشود.

کتیرا: شیره‌ی ساقه‌ی گیاه گون که از آن به عنوان چسب برای دور زیره گیوه استفاده می‌شود. برای آماده‌سازی چسب، چند تکه کتیرای خشک را در مقداری آب حل کرده تا حالت ژله‌ای پیدا کند.

يادآوري- به جای کتیرا می‌توان از چسب چوب نیز استفاده کرد.

وسايل مورد نیاز در ساخت زیره گیوه کردی

کُنده (کُته): چوبی با ارتفاع حدود 30cm تا 40cm و قطر 12cm تا 20cm که به عنوان میز کار، برای انجام مراحل مختلف کار مانند کوبیدن پارچه‌ها و … بر روی آن، به کار می‌رود. در بیشتر کارگاه‌های تولید گیوه از تنه درختانی با چوب سخت (مانند بلوط، گردو، کیکم و … ) که در کف کارگاه به صورت ثابت کار گذاشته‌شده‌است. برای این منظور استفاده می‌شود. ارتفاع کنده متناسب با بلندی قد استادکار میتواند تغییر کند. ارتفاع آن باید به گونه‌ای باشد که استادکار در حالت نشسته و بدون خم شدن کمر بتواند به راحتی بر روی آن کار کند.
نکته -ارتفاع کنده معمولا 70cm است. که 30cm تا 40cm آن بیرون از زمین، و بقیه داخل زمین کار‌گذاشته می‌شود.

گازن: ابزاری با تیغه فلزی تیز و برنده و دسته چوبی، در اندازه‌های مختلف که از اندازه بزرگ آن برای برش و پاکسازی چرم و از اندازه کوچک آن برای برش پارچه و جداسازی حاشیه‌های اضافی فتیله استفاده می‌شود. طول این ابزار با دسته آن حدود 15cm تا 30cm است.

انواع درفش

درفش (تیغه): ابزاری با تیغه فلزی و دسته چوبی که برای سوراخ کردن فتیله‌های پارچه‌ای و چک استفاده میشود. انواع درفش مورد استفاده در ساخت زیره گیوه کردی به شرح زیر است.

درفش پيکه‌نه: از این ابزار برای سوراخ کردن فتیله‌ها به منظور عبور نوارهای چرم در مرحله‌ی پیکه‌نه‌گیری استفاده میشود. طول تیغه‌ی این ابزار حدود 15cm تا 17cm، پهنای لبه تیز آن حدود 8mm تا 10mm و طول دسته‌ی آن حدود 3cm است.

درفش سر زنگول: از این ابزار برای سوراخ کردن فتیله‌ها به منظور عبور نوارهای چرم در مرحله تیرک‌کشی استفاده می‌شود. طول تیغه‌ی این ابزار حدود 12cm، پهنای لبه‌ی تیز آن حدود 2mm تا 3mm و طول دسته‌ی آن حدود 3cm است.

درفش تیرک پنجم: از این ابزار برای سوراخ کردن محل عبور تیرک پنجم و ایجاد سوراخ در چک استفاده میشود. طول تیغه‌ی این ابزار حدود 10cm، پهنای لبه تیز آن حدود 7mm و طول دسته‌ی آن حدود 3cm است.

درفش په‌رگه‌ماسم: از این ابزار برای سوراخ کردن محل قرارگیری پرگه‌ما استفاده می‌شود. طول تیغه این ابزار حدود 6cm ، پهنای لبه تیز آن حدود 3mm و طول دسته‌ی آن حدود 3cm است.

انواع کوله درفش

کوله‌درفش: میله‌ای با نوک تقریباً تیز و مخروطی و دارای دسته چوبی که برای بزرگ و گردکردن سوراخ‌های ایجادشده با درفش استفاده می‌شود. کوله درفش به درفشی گفته‌ میشود. که نوک آن بُرنده نباشد(کوله در اصطلاح محلی به معنای کُند است). انواع کوله درفش مورد استفاده در ساخت زیره گیوه کردی به شرح زیر است.

کوله درفش بزرگ: این ابزار کاربردی شبیه اتو دارد. به این علت که در حین کار ابتدا آن را داغ می‌کنند. سپس سوراخ‌های ایجادشده را با آن اتو میکنند. تا چرم به راحتی از داخل سوراخ‌ها حرکت کند. طول تیغه‌ی این ابزار حدود 32cm و طول دسته‌ی آن حدود 3cm است.

کوله درفش متوسط (بُرقو): این ابزار خصوصیاتی مشابه کوله درفش بزرگ دارد با این تفاوت که طول و ضخامت تیغه‌ی آن کمتر است. از این ابزار برای بزرگ و گرد کردن سوراخ‌های تیرک پنجم و چک استفاده میشود. طول تیغه‌ی این ابزار حدود 17cm و طول دسته‌ی آن حدود 3cm است.

کوله درفش کوچک: این ابزار برای بزرگ و گردکردن سوراخ‌های ایجادشده برای عبور نخ‌های پرگه‌ما و هم چنین منظم و ردیف‌کردن فتیله‌های جابه‌جا‌‌شده در زیره گیوه، استفاده می‌شود. طول تیغه‌ی این ابزار حدود 7cm و طول دسته‌ی آن حدود 3cm است.

مشته: وسیله‌ای تقریباً استوانه‌ای شکل از جنس فلز و دارای کلاهک مخروطی، که برای کوبیدن‌ پارچه‌ها در مرحله درست کردن فتیله‌ها، صاف و محکم کردن آنها و هم چنین در مراحل پایانی ساخت زیره، برای شکل‌دهی آن استفاده می‌شود. مشته دارای وزن حدود 0.7kg تا 2kg، طول حدود 17cm و قطر 5cm تا 7cm است. این وسیله با توجه به نوع کاربرد، انواع متفاوتی دارد.

انواع سوزن

سوزن: ابزاری نوک تیز است. که از آن برای عبور چرم و نخ‌های پرگه‌ما از داخل سوراخ‌ها استفاده می‌شود. انواع سوزن مورد استفاده در ساخت زیره گیوه کردی به شرح زیر است:

بزرگ سوزن: سوزنی به طول حدود 40cm که به وسیله‌ی نخ به چرم متصل میشود و چرم را به وسیله آن از داخل سوراخ‌ها عبور می‌دهند.

سوزن په‌رگه‌ما: سوزنی خمیده است. به طول حدود 7cm تا 10cm که برای عبور نخ پرگه‌ما در مسیر معین روی زیره گیوه استفاده میشود. برای پرگه‌ما زدن‌ زیره گیوه، هم زمان به چهار عدد سوزن پرگه‌ما نیاز است.

سیخ پيکه‌نه (پيکه‌نه‌گیر): ابزاری از جنس فلز، با دسته‌ی چوبی است. که از داخل فتیله‌ها برای جلوگیری از به هم‌خوردن نظم آنها تا مرحله چرم‌کشی، عبور داده‌می‌شود. طول قسمت فلزی آن حدود 40cm و طول دسته‌ی آن حدود 5cm است.

تخته قالب (سینه‌گیر): تخته‌ای چوبی و به شکل مکعب مستطیل با شیب مناسب که در وسط آن یک شیار ایجاد شده‌است. بعد از مراحل چرم‌کشی‌ و کاشی‌بندی و مرحله پایانی ساخت گیوه زیره گیوه کردی را روی آن قرار میدهند. و با مشته میکوبند تا صاف و محکم شود. در هنگام کوبیدن‌ زیره گیوه، کاشی‌بند داخل شیار قرار می‌گیرد.

محافظ: ابزاری چوبی از جنس چوب نرم مانند چوب درخت چنار و به طول حدود 8cm که در انتهای مرحله سوراخ کردن‌ محل عبور تیرک‌ها، آن را با دست به فتیله‌ها می چسبانند. تا از برخورد تیغه با دست جلوگیری شود.

نقش‌زن: ابزاری آهنی و خمیده، که در مرحله پایانی کار، با ضربه زدن‌ به آن روی زیره گیوه شیار ایجاد می‌کنند.

توجه: شیارهای ایجاد شده علاوه بر مشخص کردن محل تیرک‌ها، خصوصیاتی مانند هوادهی بیشتر، رفع خستگی پا و راحتی پا را به زیره گیوه می‌دهد.

سنگ هَه‌سان (هسان): نوعی سنگ سخت و صیقلی که از آن برای تیز کردن ابزارهای فلزی مانند تیغه‌ها و گازن‌ها استفاده میشود. به این صورت که سنگ هه‌سان را چرب می‌کنند. و لبه تیز تیغه و گازن را بر روی آن در جهت جلو و عقب می مالند. و هر چند یک بار طرف لبه را عکس میکنند تا کاملا تیز شود.
يادآوري- این سنگ باعث سایش زیاد و محسوس ابزار نمیشود بلکه فقط آن را تیز میکند. برای راحت‌تر و بهتر تیز شدن ابزارهای فلزی میتوان سنگ هسان را مقداری گرم کرد.

استخوان قلم: استخوان ساق پای بز که از آن به عنوان اهرمی برای کشیدن‌ چرم استفاده می‌شود. به این صورت که ابتدا چرم را به وسیله پارچه‌ای به دور استخوان قلم می پیچند. سپس فتیله‌ها (پیکه‌نه) را زیر انگشت شست و سینه‌ی پا گذاشته‌ و چرم را با استخوان کشیده‌ و سفت می‌کنند. تا زیره گیوه محکم شود.

از استخوان قلم، بعد از مرحله کتیرا‌ زدن‌ برای صیقلی کردن لبه‌های بیرونی زیره گیوه نیز استفاده میشود.

يادآوري- امروزه در برخی موارد به جای استخوان قلم، مراحل چرمکشی (تیرک‌کشی) و محکم کردن دوالها (تیرکها) با استفاده از دستگاه انجام میشود. اما استفاده از استخوان قلم توصیه می‌شود.

چرمگیر (دوال‌گیر): وسیله‌ای کوچک و میخ مانند، با دسته‌ی چوبی یا پلاستیکی است. که پس از کشیدن‌ و محکم کردن چرم‌ها با استخوان قلم از درون فتیله‌ها، برای جلوگیری از شل شدن و برگشت آنها، در انتهای تیرک‌ها (چرم‌ها) استفاده میشود.

پوآز: وسیله‌ای چوبی که برای شیار انداختن، گود کردنو حالت دادن‌ قسمت‌های قد و نوک زیره گیوه استفاده می‌شود.

بالشتک چرم‌کشي: بالشتک پارچه‌ای که هنگام چرم‌کشی، فتیله‌های انتهای تیرک‌ها بر روی آن قرار گرفته‌ و پای استادکار بر روی فتیله‌ها قرار می‌گیرد. این عمل باعث می‌شود‌ که چرم به آسانی کشیده‌ و محکم شود و نظم فتیله‌ها به هم نخورد.

سوهان (چوب‌ساب): وسیله‌ای با تیغه‌ی فلزی و دسته‌ی چوبی که هر دو طرف تیغه آن آجدار بوده‌ و برای صاف کردن‌ خراشیدگی و ساییدگی ایجاد شده‌ روی سطح کُنده استفاده می‌شود.

چربي‌دان: جعبه‌ی کوچک درب‌دار که چربی داخل آن نگه‌داری میشود.

وَزدان: یک تکه چرم که چربی داخل آن قرار میگیرد و نوارها را با آن چرب می‌کنند.

انبردست: وسیله‌ای که برای کشیدن‌ چرم در مواقعی که طول چرم کوتاه است. و قدرت دست قادر به‌کشیدن آن‌نیست استفاد‌ه‌می‌شود.

چکش: وسیله‌ای که برای کوبیدن‌ و حالت دادن‌چک‌ها در پایان کار و میخ‌کوبی چک استفاده می‌شود.

متر: برای اندازه‌گیری و تعیین شماره‌های مختلف زیره گیوه استفاده می‌شود.

نقشه: قالب‌هایی در اندازه‌های مختلف و متناسب با سایز پا که با آن زیره گیوه را برای پرگه‌‌ مازدن، نقشه‌کشی می‌کنند. هر نقشه دارای شماره‌ای است که اندازه زیره و سایز گیوه را مشخص می‌کند.

فانوس: برای داغ کردن کوله‌درفش (سیخ اتو) استفاده می‌شود.

فرآيند تولید

آماده‌سازي اجزاي مختلف زيره گیوه

آماده‌سازی‌چرم: چرم تازه تهیه‌شده از پوست گاو نر را با گازن پاکسازی کرده و چربی‌ها و گوشت‌های اضافی پوست را جدا میکنند. سپس آن را در فضایی باز روی سطحی تمیز پهن کرده‌ به طوری که سمت مودار آن در زیر قرار گرفته‌ و سمت دیگر آن را با خاکستر خالص چوب کاملا پوشانده‌ تا به تدریج آب چرم را جذب کرده و خشک شود. این عمل علاوه بر خشک کردن چرم موجب افزایش استحکام آن نیز می‌شود. پس از خشک شدن کامل چرم، خاکستر را از روی آن پاک میکنند.
يادآوري- مدت زمان لازم برای خشک شدن چرم بعد از مرحله خاکستر پاشی در فصول مختلف سال متفاوت است. در فصول گرم حدود یک هفته و در فصول سرد بیش از دو هفته و حتی گاهی بیش از یک ماه خشک شدن چرم به زمان نیاز دارد. هر چه زمان نگهداری چرم پس از خشک شدن طولانی‌تر باشد بهتر است، به طوری که گاهی قبل از برش، شش ماه تا یک سال چرم را نگهداری میکنند. تا در اثر کاهش میزان رطوبت، کیفیت آن افزایش یابد. عمل خاکستر پاشی روی رنگ چرم نیز تاثیر گذاشته‌ و موجب سیاه شدن رنگ و افزایش کیفیت آن می‌شود.

پس از خشک شدن کامل چرم، برای تهیه نوارهای چرمی، آن را در مخزن آب انداخته‌ تا به طور کامل در آب فرو رود و نرم شود. پس از حدود 20 ساعت، چرم نرم شده‌ را با چاقو به نوارهای باریک به طول 180cm تا 200cm و عرض 1cm برش زده‌ و پس از حدود 3 ساعت هر جفت از نوارهای بریده شده‌ را با هم به صورت کلاف در می‌آورند. نوارهای کلاف شده‌ پس از خشک شدن‌، آماده‌ به کارگیری در زیره گیوه می‌باشند.

يادآوري- بهتر است از پوستی به رنگ مشکی و با وزن 40kg تا 50kg (معیاری از سن گاو، ضخامت و استحکام پوست) استفاده شود. پوستی با این وزن برای ساخت حدود 50 تا 70 جفت گیوه کافی است.

رنگرزی پارچه: ابتدا به مقدار لازم آب در داخل ظرف مناسبی ریخته‌ و حرارت می‌دهند. تا آب به جوش آید. سپس متناسب با مقدار آب، رنگ طبیعی مورد نظر را اضافه می‌کنند. (به ازاء هر 13L آب 1 قاشق مرباخوری رنگ) و آن را هم زده‌ تا رنگ کاملا در آب حل شود. و به مدت 5 دقیقه تا 10 دقیقه بجوشد. پارچه را به آرامی داخل رنگ انداخته‌‌ تا به طور کامل به رنگ آغشته‌ شود. و حدود 5 دقیقه با رنگ بجوشد. سپس شعله زیر ظرف را خاموش کرده‌ و در ظرف را بسته‌ و به مدت 6 ساعت تا 8 ساعت پارچه را داخل ظرف نگه می‌دارند. پس از طی این زمان، آن را از ظرف خارج و با آب سرد شستشو می‌دهند. تا رنگ اضافی آن شسته‌ شود. و هنگام کار و استفاده، پارچه رنگ پس ندهد.
در مرحله آخر آن را در سایه و دور از نور مستقیم آفتاب خشک می‌کنند. به این ترتیب پارچه برای برش و ساخت‌فتیله‌های زیره گیوه کردی آماده‌ است.

يادآوري- برای رنگ آمیزی 40m پارچه، 80L آب و 5.3 قاشق مرباخوری رنگ مورد نیاز است.

نکته- توصیه می‌شود برای افزایش خاصیت رنگ‌پذیری و ثبات رنگ پارچه و هم چنین نرمی و کاهش اصطکاک آن در حین کار، یک قالب صابون رنده شده‌ به مخلوط آب و رنگ اضافه شود.
توجه- امروزه در بیشتر کارگاه‌های ساخت زیره، از پارچه‌های رنگرزی شده‌ی آماده استفاده می‌شود.

آماده‌سازی‌چک: ابتدا نرینه گاو را مرطوب کرده‌‌ و حدود 10 دقیقه در دمای محیط می‌گذارند. تا مقداری از رطوبت آن گرفته‌ شود. سپس به مدت 24 ساعت نرینه را داخل پارچه گذاشته‌و پارچه را داخل نایلون نگهداری میکنند، پس از آن سر و ته نرینه را برش داده‌ و باقیمانده را با مشته می‌کوبند. تا به شکل مکعب مستطیل درآید. دوباره آن را به مدت 3 روز تا 4 روز داخل نایلون می‌گذارند. سپس به قطعاتی به طول حدود 3cm (برای قسمت نوک) و 5cm (برای قسمت پاشنه) برش داده‌ و مجدداً داخل نایلون می‌گذارند.
در این مرحله باید قطعات مورد بررسی قرار گیرند. تا مجرای طبیعی داخل نرینه باز شده‌ باشد. (باز شدن این مجرا نشان دهنده آماده شدن نرینه و انعطاف‌پذیری مناسب برای ادامه کار است). در ادامه با استفاده از کوله درفش که آن را داخل مجرای باز شده‌ قرار میدهند. نرینه را روی میز کار نگه داشته‌و با مشته میکوبند. تا حالت اسفنجی آن از بین رفته‌ و بافت متراکم شود. و به شکل ذوزنقه درآید.
سپس با درفش وسط چک را (در امتداد طول چک) سوراخ می کنند. سپس کوله درفش را داخل سوراخ قرار داده‌ و چک را با مشته میکوبند. تا مجرای طبیعی آن کور (بسته)شود. پس از کور کردن مجرا، با درفش، سه سوراخ روی قاعده کوچک چکها طوری ایجاد میکنند که با سوراخ وسط آن ارتباط داشته باشد.

یادآوري- چک‌های آماده شده را معمولا به همراه دوال‌های چرمی در پارچه مرطوب پیچیده و به مدت یک ماه تا دو ماه نگهداری می‌کنند. این مرحله باعث پروده شدن چک می‌شود. هرچه این زمان طولانی‌تر باشد موجب بهتر شدن کیفیت آن می‌شود.
يادآوري- از هر نرینه گاو می‌توان برای ساخت 3 تا 4 جفت گیوه استفاده کرد. از قسمت‌های با قطر بیشتر چک برای قسمت پاشنه و از قسمت‌های با قطر کمتر برای قسمت نوک زیره گیوه استفاده می‌شود.

فتیله کردن پارچه (پيکهنه گرفتن)

برش پارچه: برای ساخت یک جفت زیره گیوه کردی با اندازه متوسط ، از چهار قطعه پارچه به ابعاد 1m در 2m استفاده می‌شود. که دو قطعه آن برای تهیه خشت‌ها و دو قطعه دیگر برای تهیه ناوخن‌ها برش زده‌ می‌شود.

يادآوري- برخی از تولیدکنندگان ابعاد خشت و ناوخن را با هم برابر می‌گیرند.

نم زدن و تا کردن پارچه (نم زدن پيکه‌نه): هر ناوخن را داخل یک خشت گذاشته‌و آنها را با آبپاش نم میزنند. سپس یک سوم هر کدام از خشت و ناوخنها را در امتداد طول تا زده‌ و پشت سر هم چیده‌ و داخل کیسه نایلونی میگذارند. سپس حدود 5 ساعت تا 10 ساعت یک وزنه 5kg را روی پارچه‌ها قرار میدهند. تا نم در همه قسمت‌های آن به طور یکنواخت پخش‌شده‌ و آماده‌ فتیله کردن شوند.

کوبیدن‌پارچه: پارچه‌های نم‌زده که دو سوم آن تا نشده را طی دو مرحله، به نحوی که لبه‌ها به طور کامل روی هم قرار گیرند، تا میزنند. سپس آن را روی کنده گذاشته‌ و با یک دست نگه داشته و با دست دیگر مشته را روی آن می‌کوبند. تا قسمت‌های تا خورده‌ به هم چسبیده‌ و تبدیل به فتیله شود.

يادآوري- در صورتی که نم پارچه کم یا زیاد باشد پارچه‌ها به هم نمی‌چسبند و فتیله درست نمی‌شود.

تنظیم ضخامت زيره گیوه: با توجه به این که وزن بدن بیشتر روی قسمت‌های پاشنه و سینه‌ی زیره گیوه است. بنابراین با توجه به شکل ظاهری کف پا، ارتفاع فتیله‌های به کار رفته‌‌ در قسمت پاشنه را 2mm و ارتفاع فتیله‌های به کار رفته‌ در قسمت سینه را 1mm بیشتر از ارتفاع فتیله‌های قد و نوک زیره گیوه در نظر میگیرند.

تعیین شماره‌ي زيره گیوه: فتیله‌ها را به ترتیب کنار هم چیده‌و با متر اندازه‌گیری می‌کنند و قسمت‌های پاشنه، قد، سینه و نوک زیره گیوه را مشخص می‌کنند به طوری که هر دو لنگه آن هم اندازه باشند.

سوراخ کردن‌فتیله‌ها: فتیله‌های آماده‌شده‌ را روی کنده قرار میدهند. و آنها را از قسمت پاشنه به سمت نوک به فاصله 1cm از سمت راست خط وسط با درفش پیکه‌نه طی 4 یا 5 مرحله سوراخ می‌کنند. و سیخ پیکه‌نه‌گیر را تا زمان چرم‌کشی از داخل سوراخ فتیله‌ها عبور می‌دهند. این عمل موجب میشود که نظم آنها تا هنگام چرم‌کشی حفظ شود.

آماده‌سازي نوارهاي چرم (دوال)

نوارهای چرم را حدود 10 ساعت داخل آب انداخته‌ تا نرم شوند. سپس مجدداً مو و چربی‌های اضافی باقیمانده آن را با گازن زدوده، حاشیه‌های اضافی نوارها را می‌برند. تا عرض نوارها یکنواخت شده‌ و به 1cm برسد. سپس نوارها را با چربی، چرب کرده‌ تا آماده‌ چرم‌کشی شوند. چرب کردن نوارهای چرم همچنین به عنوان عایقی برای آن در برابر سرما، آب و رطوبت عمل کرده و از خیس شدن چرم در هنگام استفاده و راه رفتن در محل‌های خیس و مرطوب ممانعت می‌کند.

آماده‌سازي چک براي به‌کارگیري در ساخت زيره گیوه کردی: قبل از به کارگیری چک آماده شده در زیره گیوه، باید آن را در آب خیس کرده تا نرم و آماده استفاده شود. چک باید طوری در زیره گیوه کار گذاشته‌ شود. که قاعده بزرگ آن رو به بیرون و قاعده کوچک آن به سمت داخل و به فتیله‌ها چسبیده‌ باشد. ابتد نوار چرمی آماده‌شده را به دو سوراخ روی قاعده چک متصل کرده و از سوراخ دیگر روی قاعده، برای عبور و اتصال چرم تیرک دوم استفاده میشود. چک پس از خشک شدن حالت و رنگ استخوانی به خود می‌گیرد.

درفش زدن زيره گیوه (سوراخ کردن محل عبور چرم)

تیرک اول

در این مرحله سیخ پیکه‌نه‌گیر را که در زمان سوراخ کردن‌فتیله‌ها از داخل سوراخ آنها عبور داده شده بود. بیرون کشیده‌ و به جای آن چرم عبور می‌دهند.

تیرک دوم

در قسمت نوک زیره گیوه، چرم را از سوراخ روی چک عبور داده‌ و انتهای آن را با انگشتان پا نگه می‌دارند. سپس فتیله‌ها را روی پای دیگر قرار داده‌ و آنها را از سمت نوک به طرف پاشنه با فاصله 2mm از سمت چپ تیرک اول با درفش سرزنگول سوراخ می‎‌کنند. ولی در قسمت سینه، عمل سوراخ کردن را با فاصله 1.5cm تا 2cm از تیرک اول انجام می‌دهند. این فاصله محل عبور تیرک پنجم است. که فقط از سینه زیره گیوه عبور داده‌میشود. پس از آن سوراخها را با کوله درفش بزرگ اتو کرده و چرم را از داخل سوراخ آن عبور می‌دهند.

تیرک سوم

پس از عبور دادن چرم از تیرک دوم، چرم را از سوراخ روی چک قسمت پاشنه عبور داده‌و انتهای آن را با انگشتان پا نگه‌ میدارند. سپس فتیله‌ها را روی پای دیگر قرار داده‌ و از سمت پاشنه به سمت نوک با فاصله 2mm از سمت راست تیرک اول با درفش سر زنگول سوراخ می‌کنند. پس از آن سوراخ‌ها را با کوله درفش بزرگ اتو کرده و چرم را از داخل سوراخ آن عبور می‌دهند.

تیرک چهارم

پس از عبور دادن چرم از تیرک سوم، چرم را از سوراخ روی چک قسمت نوک عبور داده و انتهای آن را با انگشتان پا نگه میدارند. سپس فتیله‌ها را روی پای دیگر قرار داده‌ و از سمت نوک به سمت پاشنه با فاصله 2mm از سمت چپ تیرک دوم با درفش سر زنگول سوراخ می‌کنند. پس از آن سوراخ‌ها را با کوله درفش بزرگ اتو کرده و چرم را از داخل سوراخ آن عبور می‌دهند.

تیرک پنجم

این تیرک مختص سینه‌ی زیره گیوه است که برای آن، فتیله‌های قسمت ابتدا تا انتهای سینه‌ی زیره را با درفش تیرک پنجم سوراخ می‌کنند. پس از آن سوراخ‌ها را با کوله درفش متوسط اتو کرده و چرم را از داخل سوراخ عبور می‌دهند.

در هنگام سوراخ کردن فتیله‌ها برای عبور نوارهای چرمی در تیرک‌های 1 تا 4 ، سوراخ‌ها نباید از وسط عرض فتیله‌ها ایجاد شوند. بلکه در قسمت نوک از فاصله یک سوم پایینی عرض (به سمت زمین) شروع کرده به صورت مورب سوراخ میکنند. به نحوی که در قسمت وسط سینه به یک سوم عرض بالایی فتیله‌ها (به سمت کف پا) برسد. سپس مجدداً سوراخ‌ها به صورت مورب تا قسمت وسط قد زیره ادامه پیدا می کنند. و در محل قد به اندازه حدود 10 فتیله از وسط سوراخ شده‌ و سپس با یک قوس مالیم حدود 2mm تا 3mm به سمت بالا به قسمت یک سوم پایینی پاشنه وصل می‌شود. اما سوراخ‌ها در تیرک پنجم باید در وسط فتیله‌ها ایجاد شوند. این کار برای ایجاد حالت فنری در زیره و راحتی گیوه در زمان پوشیدن‌ آن است.

هنگام تیرک کشی باید دقت شود‌. که هر جفت چرم استفاده شده‌ برای تیرکها از لحاظ پشت و رو قرار گرفتن‌ چرم یکسان باشند. به این صورت که اگر قسمت بیرونی نوارهای چرمی در تیرکهای 1 و 2 به سمت بالای زیره هستند، چرم تیرک‌های 3 و 4 باید برعکس آن‌ها باشند، یعنی قسمت داخلی نوارهای چرمی به سمت بالا قرار گیرند. این عمل برای ایجاد کشش متقارن در زیره، هنگام خشک شدن نوارهای چرمی است.

قدبُر

محدوده قد زیره گیوه را که معمولا با فتیله‌هایی به رنگ متفاوت مشخص می‌شود به فاصله 1.5cm تا 2cm از تیرک‌های کناری یعنی تیرک سوم و چهارم در دو طرف، با گازن به شکل کمان که قوس آن به طرف بیرون باشد برش می‌زنند. این عمل هنگام چرم‌کشی به فشرده‌شدن‌ فتیله‌ها کمک می‌کند.

چرم‌کشي (تَنگ‌کشي)

پس از مرحله قدبر کردن باید چرم‌های داخل هر تیرک را به حدی کشیده تا زیره گیوه استحکام لازم را به دست آورده و طول آن به اندازه مورد نظر برسد. برای این منظور با استفاده از استخوان قلم ابتدا تیرک اول و سپس به ترتیب تیرکهای دوم، سوم، چهارم و پنجم کشیده میشوند. و برای جلوگیری از شل شدن و برگشت تیرک‌ها پس از کشیدن‌ هرکدام از آنها، از دوالگیر در انتهای تیرکها استفاده می‌کنند. تیرک دوم که به شاه‌تیرک معروف است مهمتر از بقیه تیرک‌ها بوده و عمل چرم‌کشی آن باید با دقت بیشتری انجام شود.

کاشي‌بند

در پایان مرحله چرم‌کشی عمل کاشی‌بندی با چرم اضافی باقیمانده در انتهای تیرک چهارم انجام می‌شود. برای این منظور چرم اضافی باقیمانده را از زیر و روی زیره گیوه عبور میدهند. و آن را طوری می‌کشند تا زیره کلاش کمی خمیده شود. و حالت پا به خود بگیرد. سپس چرم اضافی را در زیر آن با پیچاندن در طول نوار چرمی که از زیر گیوه عبور کرده پلمپ می‌کنند. کاشی‌بند باید به نحوی باشد که تا هنگام استفاده از گیوه، باز نشود. و از خم شدن و تاب خوردن زیره گیوه تا زمان خشک شدن چرم و بافتن رویه گیوه و رسیدن به دست مصرف کننده جلوگیری کند. علاوه بر این، کاشی‌بند (نوار چرمی پلمپ شده) نشان دهنده نو بودن گیوه است. که در هنگام استفاده آن را می‌بُرند.

پس از مرحله کاشی‌بند، زیره گیوه را روی تخته قالب قرار داده‌ و با مشته آن را می‌کوبند. تا زیره صاف و محکم شده‌ و حالت بگیرد. سپس با نقش‌زن و پوآز در محل تیرک‌ها و هم چنین قسمت‌های قد، نوک و سینه شیارهایی را ایجاد می‌کنند. این شیارها سبب راحتی پا و ایجاد جریان هوا در گیوه می‌شوند.

نقشه‌کشي

پس از کاشی‌بندی برای مشخص کردن مسیر عبور نخ پرگه‌ما، نقشه را با توجه به شماره گیوه مورد نیاز بر روی زیره آماده شده قرار داده و الگوی آن را بر روی زیره رسم می‌کنند.

تیغ زدن محل عبور پرگه‌ما و پرگه‌ما دادن: با درفش پرگه‌ماسم دور تا دور زیره گیوه را بر روی مسیر تعیین شده سوراخ‌های افقی ایجاد کرده و پس از بزرگ و گرد کردن سوراخ‌ها با کوله درفش کوچک سه تا پنج رشته‌ی دوالی هم اندازه از موهای تابیده شده‌ی بز (پرگهما) را پس از متصل کردن به سوزن‌های پرگه‌ما از مسیر سوراخ شده و تا نصف عمق میانی پارچه عبور می‌دهند. این کار باید به نحوی انجام شود که پرگه‌ما در طرف دیگر زیره دیده نشود. برای این منظور از قسمت پاشنه شروع به پرگه‌ما دادن می‌کنند. و عمل بخیه‌زدن را ادامه می‌دهند تا مجدداً به نقطه شروع در پاشنه برسند، سپس انتهای نخ‌های پرگه‌ما را مهار می‌کنند.

بخیه‌ها علاوه بر این که به عنوان پایه‌ای برای بافت رویه گیوه و اتصال رویه به زیره می‌باشند. فتیله‌ها را نیز به یکدیگر دوخته‌ و مانع جدا شدن آنها از یکدیگر می‌شوند. طول نخ پرگه‌مای مورد نیاز برای بخیه‌کاری دور زیره گیوه، باید حداقل سه برابر طول زیره باشد.

يادآوري- هر چه تعداد فتیله‌ها در هر بخیه پرگه‌ما کمتر باشد پرگه‌ما محکم‌تر شده و ظرافت بیشتری خواهد داشت. برای این کار، تعداد 3 یا 4 فتیله در هر بخیه پرگه‌ما مناسب است.

رديف کردن فتیله‌هاي زيره گیوه (وِجاره کردن): در این مرحله با کوله درفش کوچک (کوله درفش وجاره) فتیله‌های زیره گیوه را منظم و مرتب می‌کنند. به نحوی که همه فتیله‌ها در یک سطح قرار گیرند. سپس آن را نم زده و داخل کیسه نایلونی گذاشته و به مدت 24 ساعت در همان حالت نگه می‌دارند. تا فتیله‌ها نرم و آماده برش زدن شوند.

برش زيره گیوه: پس از 24 ساعت، زیره نمدار را از نایلون بیرون آورده‌ و ابتدا زیره گیوه را روی تخته قالب قرار داده‌ و با مشته می‌کوبند. تا صاف شود. سپس با گازن به فاصله حداقل 2mm تا 3mm از پرگه‌ما، حاشیه اضافی فتیله‌ها را از طرف بیرون پرگه‌ما برش می‌زنند. سپس تیزی پرزهای ایجاد شده در اثر برش را نیز با استفاده از گازن برش داده و صاف و یک دست می‌کنند.

کتیرا زدن

پس از برش زیره گیوه و در پایان کار، کتیرای آماده شده را برای آهار دادن و منسجم کردن فتیله‌ها و جلوگیری از بیرون زدن پرزهای پارچه از اطراف زیره گیوه، به کناره‌های آن می‌مالند. برای این منظور کناره‌های برش خورده زیره گیوه را قبل از اینکه رطوبت خود را از دست بدهند. با کتیرای حل شده در آب یا چسب چوب، کاملا آغشته می‌کنند. کناره زیره گیوه را باید در حالت مرطوب کتیرا بزنند تا به طور کامل در پارچه نفوذ کند. علاوه بر این کتیرا باعث می‌شود زیره گیوه ظاهری مناسب و مرتب داشته باشد.

کتیرا یا چسب چوب بعد از حدود یک ساعت خشک شده‌ و به حالت شفاف در می‌آید. در حالی که در این مرحله فتیله‌ها هنوز نمدار هستند که زیره باید مجدداً به مدت 24 ساعت داخل کیسه نایلونی نگهداری شود. پس از آن، زیره گیوه را از داخل کیسه نایلونی درآورده و کتیرا را با استخوان قلم می‌سابند تا کاملا صاف و براق شود. دوباره زیره گیوه را با مشته می‌کوبند تا شکل و حالت اصلی زیره گیوه (حالت و شکل پا) را به خود بگیرد.

میخ‌کوبي چک

در پایان کار، چک‌های به کار رفته‌ در نوک و پاشنه زیره را با سیاه میخ شماره 1/2 در سه ردیف میخ‌کوبی می‌کنند. که باعث افزایش استحکام چک و جلوگیری از سایش آن در هنگام راه رفتن می‌شود. علاوه بر آن عمل میخ‌کوبی موجب محکم شدن اتصال چرم به چک نیز می‌شود.

شماره‌گذاري زيره گیوه

شماره‌ی زیره گیوه کردی با توجه به طول زیره و مطابق با جدول بالا تعیین و روی زیره گیوه درج میشود. با توجه به این که پای چپ و راست گیوه کاملا مشابه یکدیگر است. هر یک جفت زیره با شماره یکسان را به یکدیگر متصل می‌کنند.
پس از انجام این مرحله، کار ساخت زیره گیوه کردی به پایان رسید. هر جفت زیره گیوه کردی آماده شده را برای بافت رویه‌ی آن به گیوه‌باف تحویل می‌دهند. تا رویه را به کمک نخ و سوزن مخصوص بر روی زیره ببافد.

نحوه نگهداري: زیره گیوه کردی باید تا موقع بافت رویه‌ی آن، در جای خشک، خنک و دور از رطوبت نگهداری شود.